Playground for the Wild, n° 05

De dagelijkse geluiden van een stad verdwijnen voor veel burgers na verloop van tijd naar de achtergrond. Deze geluiden dragen immers niks bij aan ons reilen en zeilen doorheen de stad tenzij ze specifiek voor ons van toepassing zijn, zoals de claxon die ons rijgedrag in morse beschrijft of een ambulance wiens sirenes voor ons klinken als engelengezang indien wijzelf het verkeersslachtoffer zijn. We staan aan één van de drukkere kruispunten in Potsdam waar Pablo Hannon een aantal geluiden van de stad opneemt. Op één van de laatste avonden worden deze terug bovengehaald en wordt hun nieuw leven ingeblazen. Daar waar ze eerder op de achtergrond van het bewustzijn beland waren worden ze ditmaal gebruikt als achtergrond voor het gitaarspel van Marc Wetzels. Het geraas van auto’s en geratel van containers blijkt een ideaal fundament voor zijn elektrische snaren die voorrang lijken te hebben op de auto’s en zelfs de voorbijrazende ambulances. De stad doet dienst als holle drum.

Op het toeristisch plannetje grijpen de woorden ‘Culturele Zone’ onze aandacht. Met haast wandelen we hiernaartoe hoewel we vermoeden dat we hier hoogstens enkele resten van culturele activiteiten zullen treffen, aangezien COVID de klok van cultuur overal ter wereld heeft stopgezet op 19u. Maar er vallen amper sporen te zien. Is deze culturele zone al ingewijd? Of is deze net gebouwd toen de pandemie losbarstte? We voelen de nood om iets te creëren. Ruimte genoeg, maar weinig middelen. Zou men hier mensen in dienst hebben die elk losliggend stukje afval of natuur meteen oprapen? Zodat het terrein meteen inzetbaar is voor wanneer het weer toegelaten is om evenementen te organiseren. Wanhopig zoeken we verder naar verdwaalde objecten die we naar onze hand kunnen zetten. Plots vindt Pablo Hannon houten jaloezieën die begrijpelijk zijn achtergebleven aangezien er hier niets meer is wat men zou kunnen verbergen, waarachter men iets zou kunnen plaatsen dat onze nieuwsgierigheid kan opwekken.

Na lang zoeken vinden we toch nog wat restanten van eerdere evenementen (hoewel 50% snoeiafval is, maar door omstandigheden zullen we deze stadsdienst even beschouwen als een ware performance in de openbare ruimte). Afval voelde nog nooit zo waardevol. We plaatsen alle materialen strategisch binnen de gevonden lamellen, een kleine knipoog naar een eerder kunstwerk dat we tegenkwamen in de stad. Door deze laatste beetjes op te rapen besef ik wel ineens dat we zo deel worden van deze problematiek. Ik hoop maar dat er geen urban researchers na ons komen om te reageren op dit stukje Potsdam.

Terwijl het later (en kouder) wordt beslissen we om onze navigatie over te dragen aan de zon. Met haast volgen we deze warme gids met gele paraplu, hoog in de lucht gestoken, doorheen de straten van Potsdam. Hij staat, net zoals een gids in de musea, langer of korter stil bij bepaalde dingen, afhankelijk van diens eigen interesse. Hij licht dingen letterlijk uit, plaatst ze op een sokkel door ze af te steken tegen de koude achtergrond. Verdwijnt deze uit het zicht omdat we even de ogen sloten in een poging zijn warme stem ten volle op te nemen, dan moeten we deze vlug achterna hollen om zijn presentatie verder op te volgen. Met dit rennen doorheen de stad ontvangen we echter ook de warmte die voor ons even verscholen was achter de hoge kantoorgebouwen. Dit ritme van de zon brengt ons op plekken waar we anders nooit zouden komen. Wat bepaalt nog meer het ritme van een stad?

We spreken af in café 11-line met Lisa van Localize Potsdam, een vzw die de stedelijke ruimte van Potsdam wil vullen met hedendaagse kunst, performance en muziek. Ze vertelt over de moeilijkheden die ze soms ondervinden bij het warm maken van de bewoners voor het festival.

Potsdam ligt vlakbij Berlijn waardoor veel mensen die hier wonen op het eerste zicht geen nood lijken te hebben aan een breed cultureel aanbod. De Hogescholen en Universiteiten bevinden zich ook vlak aan het station waardoor veel van de studenten hier meteen na school terug naar Berlijn gaan waar ze vaak ook wonen. Het roept de vraag op of dit soort steden echt zitten te wachten op artistieke ingrepen in hun stad. Maar langs de andere kant zijn dit misschien net de steden die er het meeste baat bij hebben. Kunst heeft immers de kracht om ons uit onze comfort zone te halen, om ons te confronteren met problematieken waar we liever de ogen voor sluiten. En in dit poppenhuis van een stad lijkt het me wel waardevol als iemand af en toe de boel door elkaar schudt.

Na ons gesprek met Lisa verwelkomen we Katherine, docent aan de lokale Hogeschool, die 12 jaar geleden mee aan de wieg stond van de culturele wedergeboorte in Potsdam. “Vroeger was er hier niks te beleven qua cultuur, dat is nu al sterk verbeterd. Zelf ben ik geen deel meer van de bruisende drive achter alle projecten maar er staat een nieuwe generatie klaar die er volledig voor wil gaan.” In Duitsland is de ‘Eigentumsverpflichtung’ een bekend gegeven. Dit verwijst naar de verplichting om iets te doen met een leegstand gebouw dat in het beste geval een positieve impact heeft op de stad en zijn bewoners. Wat als we deze eigendomsverplichting zouden toepassen voor alle steden? Een Maison Florida in elke straat, wie kan daar nu iets op tegen hebben?

Wat later neemt Lisa ons mee naar het Rechenzentrum. Een overheidsgebouw dat al sinds 2015 gebruikt wordt als centrum voor kunst en creatie. Meer dan 250 residents worden binnen dit pand gehuisvest. De drijvende kracht achter dit project is het SPI (Stichting Sociaal Pedagogisch Instituut Berlijn) wiens doel het is om actief te zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke problemen. Helaas is de toekomst voor deze creatieve broedplek niet verzekerd aangezien de stad plannen heeft om het gebouw te slopen in het voordeel van de renovatie van de aangrenzende Garnizoenskerk. Dit sluit aan bij de eerdere verhalen die we hoorden in Freiland over een stad die de noden van een toerist boven die van zijn inwoners verheft.

Tijdens het verkennen van dit gebouw merken we ook wat gelijkenissen op tussen het Rechenzentrum en onze thuisbasis Maison Florida. Het gebouw zelf beschikt over dezelfde vierkante structuur die ook daar een binnentuin lijkt te verbergen als een klein paradijs. Daarin treffen we sporen van eerdere projecten en constructies alsook een tribune die sprekend lijkt op die van ons DOZIJN project. Ondanks het feit dat we de residents niet kunnen ontmoeten wegens social distancing wekt deze plek toch een gevoel van verbondenheid op.

Waar komt de verwarring in een stad het meest tot zijn recht? Daar waar de mensen de meest duidelijke en vooropgestelde verwachtingen hebben. Er is veel ruimte in deze stad. Alsof men jaren van te voren al wist dat social distancing een ding ging zijn en men de stad er helemaal op heeft afgestemd. De breedte van de straten zijn vaak zodanig groot dat je met je ogen dicht nog niemand tegen het lijf zou lopen. Er mist noodzaak in deze stad. Obstakels die overwonnen moeten worden. Er is ruimte voor de leegte, maar niet voor het toeval. We haken onszelf spontaan in elkaar om een menselijke ketting te vormen die in de eerste plaats de passanten weer bewust maakt van hun eigen slenteren doorheen deze stad. Nadien komt de verwarring. “Was ist das?”. In een grote bocht gaat men om ons heen om zo snel mogelijk zijn pad weer verder te zetten. Maar heeft hun denken ook een afslag genomen? We kunnen er alleen maar op hopen.

Het grondplannetje van Potsdam begint ons op dit punt wel wat te vervelen waardoor we op zoek gaan naar andere manieren om onszelf doorheen deze stad te manoeuvreren. Marc Wetzels stelt zichzelf kandidaat om de ogen even op te bergen en daarmee zichzelf over te geven aan geur, geluid en tast. Kan men een stad aantrekkelijk maken voor iemand die niet kan zien? Welk toeristisch centrum heeft daar al over nagedacht? De blinde man is misschien wel beter af bij het bezoeken van een toeristische trekpleister. Hij is vrij van grondplannetjes waarop alle ‘must-see’s’ staan uitgelicht. Vrij van obligatoire vakantiekiekjes. Vrij om te ontdekken, te spelen en te voelen. We leiden Marc naar een reeks vierkante panelen die elk gelinkt zijn aan een belletje met een bepaalde toonhoogte. De nieuwsgierigheid en onbevangenheid waarmee Marc dit toestel onderzoekt wekt zelfs bij een passerende peuter, wiens kijk op de wereld nog dagelijks gekneed wordt, verbazing en ontzag op. Deze kan de ogen sluiten in een poging deze onwetendheid te bereiken maar helaas. Eens iets gezien is valt het niet meer te ontzien.

We spreken opnieuw af met Katherine, ditmaal aan de hogeschool waar ze les geeft. We zijn wat vroeger dus proberen we de hogeschool van Potsdam binnen te geraken zodat we even wat kunnen werken op een warme plek. Maar helaas, de bibliotheekmedewerker wijst ons de deur want buitenstaanders zijn wegens de pandemie niet welkom. Dan beslissen we maar om onze aandacht op de campus te vestigen.

In tegenstelling tot het centrum van de stad valt hier wel wat afval te bespeuren. Linten, plastic folie en noppenfolie liggen netjes gesorteerd in bakken waardoor deze eerder aanvoelen als vitrines in een doe-het-zelf winkel. Zelf ben ik doorheen mijn reis in Potsdam een klein onderzoek gestart waarbinnen ik mijn ritme doorheen de stad laat bepalen door schoeisel gemaakt met wat ik vind op bepaalde plekken. Mijn vorig paar, gemaakt van plastic zakken en touw, bleek behoorlijk koud te zijn waardoor de gevonden noppenfolie als een godsgeschenk op mijn pad kwam.

Men plaatst elk bouwwerk op het stadsplannetje zodat men als toerist in staat is om ze allemaal te verzamelen. Gotta catch ’em all gewijs slaagt men ieder bouwwerk zorgvuldig op in de telefoon. Wie heel de kaart heeft afgevinkt kan met een gerust hart weer naar huis. Na Potsdam oppervlakkig te verkennen beslissen we om een deel van het stadsplannetje (Park Sanssouci) in stukken te scheuren. Ieder ontvangt een deel en krijgt de opdracht om op zoek te gaan naar nieuwe materie, ervaringen of inzichten binnen het gekozen stuk. Later op de avond ontmoeten we elkaar weer en leggen we de puzzelstukken opnieuw samen. De scheuren in ons stadsplan worden gevoegd met collages, performances, poëzie en illustraties. Misschien laten we deze nieuwe kaart wel achter in het toeristisch centrum, in de hoop dat anderen zelf de scheuren opvullen om zo wat reliëf toe te voegen aan deze platte grond.

Elke Cuppens gooide haar lichaam in de eeuwigdurende strijd tussen toekomst en verleden en liet zich vervolgens lijden door de veelheid aan verdwaalde tuinslangen die het park rijk was.

Op het eerste zicht lijkt Potsdam een stad zonder problemen. De vlekkeloze pastellen gebouwen in de binnenstad geven ons het gevoel dat we een enorm theater zijn binnengestapt. Maar tegelijkertijd voelen ze hol, identiteitsloos. Wanneer we met de bewoners in gesprek raken blijkt de wrijving van deze stad zich onder het oppervlak te bevinden. Via een docent van de lokale Hogeschool komen we terecht in Freiland, een organisatie binnen Potsdam met artistieke, muzikale en politieke doeleinden. Achim, één van hun leden vertelt ons over hun jarenlange strijd tegen een stadsbestuur dat er alles aan doet om het toeristische beeld scherp te stellen, ten koste van de inwoners en lokale organisaties. Desondanks blijven ze vechten voor lokale projecten, dit door zo veel mogelijk burgers te motiveren om zich achter hun zaak te scharen. Ligt de kracht van een stad bij het bestuur? Bij degene die zich ertegen verzetten? Of ergens daartussenin?

Met het einde van ons onderzoek naar deze stad in zicht besloten we om ons terug te trekken om de opgedane inzichten te verwerken. Ons verblijf in Potsdam liep gelijktijdig met het Localize Center Shock Festival georganiseerd door Localize Potsdam. Via eerdere ontmoetingen met de organisatie werd ons voorstel om aan dit festival te participeren positief onthaald en konden we ook terecht in het hoofdkwartier van Localize Potsdam om wat projecten uit te werken.

Pablo Hannon en Jessy Verolme maakten een hele reeks posters die ze verspreidden doorheen Potsdam. Zinnen als ‘Disneyland is ook een spaghetti Western’ of ‘Je kan een kerk ook begraven’ werden op deze manier afgevuurd op nietsvermoedende passanten. De spreuken zijn ontstaan uit de verhalen en ervaringen die wij hebben opgedaan doorheen ons verblijf en zijn bedoeld om een kritisch denken op te wekken bij de doorsnee Potsdammer over de eigen stad. “Was Fehlt Dir?”

Elke en ikzelf vonden in het hoofdkwartier van Localize Potsdam een bak met restjes hout die ons sterk deden denken aan miniatuur huisjes. Samen illustreerden we de meest iconische bouwwerken en stijlen van de stad op deze blokjes waarna op elk dak één van de kernwoorden van ons onderzoek werd geschreven. Het stratenplan van Potsdam werd met een spuitbus nagebootst op een ongebruikte stelling waar vervolgens alle gebouwen een plekje werd toegewezen. Vervolgens werden passanten aangespoord om hun stad door elkaar te schudden en zo tegelijkertijd te spelen met de vragen en noden die volgens hun heersen binnen Potsdam.