Welkom in Vlasselt!

'Welkom in Vlasselt’ onderzoekt hoe we de verloren elementen van de vlasnijverheid terug in ere kunnen herstellen. Gedurende een half jaar willen we alle stappen ondernemen die men vroeger ook doorliep om van vlas tot linnen te komen. Door deze in een hedendaagse context te plaatsen hopen we de blik van participanten te verruimen wat betreft hun waardering van textiel, de voordelen van natuurlijke materialen en de verbinding met de gemeenschap. Samen met Hasselaren zaaien we het vlas in de wijken Runkst, Hollands Veld, Katarina Wijk, Heilig Hart, Runkst en in de achtertuinen van geïnteresseerden, we creëren onze eigen tools om de vlas te verwerken en we weven in de straten van de Hasseltse binnenstad. We sluiten het project af met een groots feest met een heerlijke maaltijd aan een lange tafel, gedecoreerd met ons linnen eindresultaat.

Doe mee met dit project!

De vlasnijverheid is sterk aanwezig in onze Vlaamse geschiedenis. Al in de 14de eeuw werd deze plant in onze contreien gebruikt voor het creëren van textiel, wat resulteerde in een grootindustrie in de 16de eeuw. Momenteel is deze ambacht zogoed als verdwenen binnen onze samenleving. Machines namen het werk over en produceren momenteel massa’s textiel tegen een razendsnel tempo. Volgens ons is er iets wezenlijks verloren gegaan in deze overgang van handwerk naar machinale productie.

Ironisch genoeg heeft het bandwerk geleid tot de vernietiging van onze band met het werk. De afstand tussen onszelf en het proces lijkt onze waardering voor het eindproduct te hebben aangetast. De Belg gooit gemiddeld zestig kledingstukken per jaar weg, goed voor bijna vijftien kilo, en is daarmee de trieste recordhouder in Europa.

Wat ooit een puur natuurlijk product was wordt nu ook steeds meer vermengd met kunststoffen zoals polyester, nylon, polyamide of acryl. Hierdoor wordt deze enorme afvalberg steeds moeilijker te recycleren en vinden microplastics momenteel hun weg naar de meest afgelegen plaatsen ter wereld en zijn ze ook al terug te vinden in ons eigen lichaam.

Om van vlas tot linnen te komen moest men vroeger heel wat stappen ondernemen. Het succes van deze taken werd vaak gevierd met de hele gemeenschap. Zo kwam jong en oud samen om te helpen met de oogst en werd er een groot feest gegeven als deze geslaagd was. Taken als het spinnen of weven waren ook steevast momenten voor dialoog.

'Welkom in Vlasselt’ onderzoekt hoe we deze verloren elementen terug in ere kunnen herstellen. Gedurende een half jaar willen we alle stappen ondernemen die men vroeger ook doorliep om van vlas tot linnen te komen. Hieronder volgt een opsomming van enkele activiteiten:

We willen aan de start van het project een publicatie verspreiden waarin het hele traject beschreven wordt. Op deze manier zijn participanten meteen op de hoogte van alle momenten die we gepland hebben. Deze publicatie zal ook info bevatten over hoe je zelf vlas kan groeien in de eigen achtertuin.

Vlas zaai je best op kale grond, dus omgespit of geploegd. Eventueel kan je het gras ook kort afmaaien en bedekken met een laag compostgrond, zo verstoor je het bodemleven niet. Kies een plekje in de zon, een beetje schaduw is niet erg. Je kan best de bovenste 5 cm van de grond losmaken en vervolgens de zaden gelijk verspreiden over de bodem. Nadien druk je lichtjes de zaden tegen de grond met klompen of laarzen. Houd de bodem de eerste 4 weken goed vochtig, maar zet het nooit onder water. Vlas heeft ruimte nodig om te groeien, daarom verwijder je best het onkruid om de zoveel tijd (zeker in de eerste weken). Zodra de planten wat groter zijn (+-20 cm) kan je ook lichtjes mulch zoals bladeren toevoegen om onkruid tegen te gaan.

Terwijl de zaden ontkiemen gebruiken we onze tijd om het gereedschap voor te bereiden dat nodig zal zijn voor het verwerken van het vlas. Hiervoor willen we bestaande tools ontlenen bij privéverzamelaars of musea zoals Texture (Museum van Vlas en Textiel, Kortrijk). Ook willen we zelf tools creëren die gebruikt zullen worden in de verdere stappen van het verwerkingsproces.

Om goede vezels te krijgen oogst je best wanneer de stengels net van groen naar geel veranderen. Hier en daar zie je nog wat bloemen, maar de meeste zijn gevallen waardoor de zaadbolletjes overblijven. Wacht je langer dan krijg je meer zaden maar ook een ruwe vezel. Om te oogsten trek je de vlasplant met de wortel uit de grond.

Vervolgens maak je bundels met meerdere planten en bind je ze in het midden samen met touw of een stengel. Maak een haag door drie bundels als een tipi tegen elkaar te leunen op een zonnige plek. Je kan ze om de zoveel tijd eens verschuiven zodat ze overal evenveel zon krijgen.

Om 10u vertrekken we voor een tocht met een paardenkoets doorheen de wijken om het vlas op te halen bij alle participanten. Deze koets zal ook dienst doen als een mobiele keuken waar we lekkere hapjes en drankjes zullen serveren voor deelnemers en passanten.

Na het oogstfeest wandelen we richting Nomad City. Om 19u eindigen we hier onze dag met het repelen van het vlas (losmaken van de zaadbolletjes) naast een kampvuurtje.

We verzamelen om 10u aan Nomad City en wandelen met de koets vol vlas richting de Demer. Hier zullen we het vlas onderdompelen en samenbundelen zodat de vezels loskomen van de houtachtige bestanddelen in de plant.

We verzamelen om 10u en wandelen met de koets naar de Demer. We halen het vlas eruit en nemen het mee terug naar Nomad City om het te drogen te leggen. *data kan wijzigen

Eerst gaan we samen het vlas Braken. Dit houdt in dat we de droge stengels breken met de tools die we eerder maakten. Zo komt het houten materiaal rondom de vezels los te zitten.

Nadien gaan we samen het vlas Zwingelen. Door met een houten plank neerwaarts op het vlas te slaan we de stukjes hout van de vezels af. Nu beginnen onze vezels al goed zichtbaar te worden.

Het vlas wordt om 10u in bundels gelegd en vervolgens fijn gekamd. De lange en korte vezels houden we apart.

Om 13u kunnen we de fijne vezels spinnen tot een garen. Hiervoor gebruiken we een spintol en/of spinnewiel.

De laatste twee weken van de zomervakantie reserveren we voor het Weven van het garen tot een tastbaar stuk textiel. We exposeren hiervoor ons weefgetouw in de etalage van FAX in de Maastrichterstraat 9 in Hasselt. Hier zullen we samen met passanten en participanten dagelijks werken aan wat een lang tafelkleed moet worden. Rondom het weefgetouw presenteren we ook een expo waarin het hele proces uitgebeeld wordt. We tonen het vlas in zijn verschillende fases, alsook de zelfgemaakte tools en een hele reeks foto’s van de vele participatieve momenten.

We eindigen ons project op 8 september met een groot feest waarvoor we iedereen uitnodigen die in de loop van het project heeft meegeholpen. Ze kunnen dan aanschuiven aan een lange tafel die we installeren op de uitvalsbasis van Nomad City (UCLL Campus Welzijn). De tafel wordt gedecoreerd met het lange tafellaken dat gecreërd werd tijdens het Weven. Na de maaltijd wordt het tafellaken in stukken geknipt en omgenaaid tot herbruikbare servetjes die de aanwezigen mee naar huis krijgen.

Dit project is in eerste instantie op poten gezet vanuit onze eigen frustraties toen we op zoek gingen naar kledij die 100% natuurlijk is. Bedrijven gaan steeds vaker kleine percentages polyester, nylon, polyamide of acryl toevoegen aan kledij om de kosten te kunnen drukken, wat het recycleren van deze kledij enorm moeilijk maakt. Al te vaak wordt er gekeken naar de consument als het gaat om het halen van klimaatdoelstellingen. Het is dan ook enorm jammer dat kledingbedrijven het zo moeilijk maken voor consumenten om goede keuzes te maken. Tijdens onze zoektocht kwamen we ook tot het besef hoe ver sommige kledingstukken moeten reizen vooraleer ze tot bij ons geraken. We begonnen ons dan ook af te vragen of het mogelijk zou zijn om kledij te maken die niet alleen 100% natuurlijk is, maar waarvan het materiaal ook lokaal gewonnen wordt. Toen we de geschiedenis van textiel in Vlaanderen begonnen te doorploegen viel ons oog op de vlasnijverheid. Deze ambacht leek ons ideaal om zelf mee aan de slag te gaan omdat deze online zo goed gedocumenteerd is, maar ook omdat het zoveel jaren lang in onze streek verbouwd is. In ons opzoekwerk viel onze aandacht ook vrij snel op de sociale aspecten die gepaard gingen tijdens het verwerken van deze plant. Vandaar dat we nog één element wilde toevoegen aan onze doelstelling. We willen textiel creëren dat zowel duurzaam en lokaal is maar waarbij het proces zelf bijdraagt aan een verbinding binnen de gemeenschap.

Het vernieuwende aspect van ons project bevindt zich niet in de vlasnijverheid zelf. Deze is immers al eeuwenoud. Wel zijn we ervan overtuigd dat het oprakelen van deze oude ambacht net nu een cruciale rol kan spelen in hoe we omgaan met onze natuurlijke omgeving en elkaar. Het is te makkelijk om deze technieken weg te zetten als achterhaald zonder bewust na te denken over alle mooie aspecten die ze met zich meedragen. We willen met dit project niet de boodschap uitdragen dat iedereen enkel handgemaakte kledij moet dragen. Dat is niet realistisch. Wel zijn we ervan overtuigd dat dit soort projecten een gevoel van verbondenheid kunnen creëren tussen onszelf en dat wat we dragen. Wie na dit project een kledingwinkel binnenstapt zal wellicht met een hele nieuwe blik kijken naar het assortiment dat daar uitgestalt zit. Hopelijk durven we als consument opnieuw eisen stellen aan kledingbedrijven, zodat er wederom kledij wordt aangeboden die uit 100% natuurlijke materialen bestaat. Het sociale aspect van dit project is ook niet vernieuwend in de zin dat men dit vroeger ook steevast heeft ervaren. Het is wel zo dat we ons vandaag de dag in een hele andere context bevinden. Wie vroeger werkte binnen de vlasnijverheid deed dit om zijn brood te verdienen. Doordat participanten in ons project deelnemen vanuit intrinsieke motivatie, eerder dan vanuit noodzaak, kunnen we de focus ook helemaal verleggen naar dit sociale aspect. We kunnen rustig de tijd nemen om elkaar te leren kennen terwijl we alle stappen doorlopen en zo verbindingen creëren die hopelijk leiden tot nieuwe vriendschappen.

Het planten van de vlaszaadjes is ondergeschikt aan de zaadjes die we doorheen dit project zullen planten in de hoofden van de participanten. We hopen dat ze de inzichten van dit project met zich meedragen en dat dit zich zal vertalen in een daadwerkelijke verandering op het vlak van hun consumptiegedrag. Het uitdelen van zowel de boekjes bij de start van het project en het stukje linnen bij het einde van het project zal hopelijk resulteren in een andere omgang met het eigen textiel. We hopen dat enkele participanten na het project zelf aan de slag gaan om op kleine schaal deze plant te kweken in hun tuin maar het gebruik van vlas zal ook na dit project een vaste plaats krijgen binnen de werking van Nomad City. Zo willen we jaarlijks vlas blijven zaaien in achtertuinen en eigen gronden en dit koppelen aan een educatief traject dat een specifieke groep mensen gedurende een half jaar kan volgen. We hopen dat 'Welkom in Vlasselt' ons de nodige inzichten en ervaringen kan bieden om dit traject verder uit te kiemen.

Back to Research